Alle subthema’s
Hoge verwachtingen
Misschien wel de beroemdste publicatie over de kracht van verwachtingen is Pygmalion in the classroom. In dit onderzoek werd over een willekeurig gekozen groep leerlingen in een school gezegd dat zij een grote ontwikkelingssprong zouden gaan maken op basis van een zogenaamde intelligentietest. Aan het einde van het schooljaar bleek dat deze leerlingen inderdaad meer vooruit waren gegaan dan klasgenoten over wie de verwachtingen niet waren verhoogd. Dit toont het selffulfilling prophecy effect.
selffulfilling prophecy effect
Lees het interview
met Anje Ros,
lector goed leraarschap verbonden aan
Fontys Hogescholen
Er is veel vervolgonderzoek gedaan naar de vorming van verwachtingen, de communicatie van verwachtingen en de effecten van verwachtingen. Meta-analyses hebben laten zien dat de effecten van lage verwachtingen doorgaans klein zijn. Voor gestigmatiseerde groepen leerlingen ligt dit echter anders. Dit zijn bijvoorbeeld leerlingen met een migratie achtergrond, een lage sociaal economische status of leerlingen met een diagnostisch label zoals dyslexie of TOS. Over deze groepen leerlingen bestaan stereotype beelden en vooroordelen. De verwachtingen van leerkrachten over de capaciteiten van deze groepen leerlingen worden hierdoor beïnvloed. Vooroordelen ten opzichte van mensen met een niet westerse migratieachtergrond leiden bijvoorbeeld tot lagere verwachtingen van leerlingen in de klas die tot deze groep behoren, met lagere cito scores op begrijpend lezen en rekenen tot gevolg. Leerlingen met dyslexie in de klas van een leerkracht met een negatieve houding ten opzichte van dyslexie, halen lagere cito scores op spelling dan leerlingen met dyslexie die bij een leerkracht met een positieve houding ten opzichte van dyslexie zitten.
Non-verbale informatie
Deze effecten komen tot stand doordat verwachtingen naar leerlingen worden gecommuniceerd. Dit gaat op verschillende manieren, bijvoorbeeld door het minder lang wachten op een antwoord als je verwacht dat de leerling het toch niet weet, het stellen van lagere eisen aan de kwaliteit van het werk of het minder vaak de beurt geven en het minder oogcontact maken. Leerlingen zijn hier extreem gevoelig voor. Leerlingen zien binnen 10 seconden aan een leerkracht hoe hoog de verwachtingen zijn en hoe aardig de leerkracht een leerling vindt. De non-verbale informatie is hierbij doorslaggevend. Dus ook wanneer een leerkracht bewust let op wat zij of hij zegt en doet, de boodschap over zijn of haar verwachtingen ‘lekt’ naar de leerlingen via non-verbaal gedrag.
Niveaugroepen
Een meer expliciete manier van communiceren van verwachtingen is het werken in niveaugroepen. Hoewel deze aanpak zeer veel voorkomt in onze scholen, blijkt uit internationaal onderzoek dat het werken in niveaugroepen een zeer belangrijke factor is in het verder vergroten van de kansenongelijkheid. Vraag een leerling maar eens naar de betekenis van de verschillende groepen. In een onderzoek in inclusieve scholen zei een leerling: “De groene groep betekent dat je echt heel slim bent en moeilijke sommen kunt maken. Dan heb je oranje en paars, dat is bijna net zo goed, maar met meer hulp. Geel en rood krijgen makkelijker werk en als je er echt niets van begrijpt zit je in blauw.” De verwachtingen die leerkrachten van leerlingen in de lage niveaugroepen hebben zijn vaak laag. Het gevolg is vaak dat zij minder uitdagende taken krijgen en meer sturende en taakgerichte feedback, terwijl de leerlingen in de hogere niveaugroepen vaak meer uitdaging en autonomie krijgen en meer feedback gericht op de ontwikkeling van zelfsturing. Dit zijn juist de dingen die effectief zijn om het leren te bevorderen, ook voor de leerlingen die (nog) lager presteren.
Rubie-Davies heeft onderzoek gedaan naar leerkrachten die hoge verwachtingen hebben van alle leerlingen; high expectation teachers. Dit houdt in dat de leerkracht verwacht dat de leerlingen beter zullen gaan presteren dan dat ze nu doen. De term ‘hoog’ kan verwarring oproepen, alsof elke leerling het havo of vwo zou moeten bereiken. Het gaat echter om een realistische, maar positieve verwachting dat de leerling zich verder kan ontwikkelen vanaf het huidige niveau. De opvattingen en het handelen van deze leerkracht kenmerken zich door:
- Flexibel en heterogeen groeperen
- Stellen en communiceren van heldere leerdoelen
- Geven van veel en inhoudelijke feedback
- Geven van verantwoordelijkheid voor het eigen leren, bieden van autonomie
- Veel aandacht voor intrinsieke motivatie
- Nadrukkelijk investeren in een positief klassenklimaat
Direct naar
de tool
met handleiding en onderbouwing
De subgroep ‘verwachtingen’ heeft tools gemaakt die het bewustzijn van de vorming en communicatie van verwachtingen stimuleren.
Liesbeth Rodink, directeur PC basisschool De Ark, Vianen
Het team van De Ark kiest er bewust voor om in uitdagingen te denken. Dit komt terug in de taal die gesproken wordt en in het onderwijs. De wijk waar de school staat is volgens het team een ‘onderwijs uitdagingsgebied’ in plaats van een onderwijsachterstandsgebied (OAB). We werken dus bewust vanuit hoge verwachtingen. De Ark is sinds twee jaar betrokken bij Actie-overleg De Hagen. Hierbij zijn naast de twee scholen in de wijk alle instanties in de wijk met elkaar verbonden. We willen op basisschool De Ark in wijk De Hagen in Vianen het verschil maken voor de kinderen en hun toekomst.

Marieke Verhulst-Bezem, directeur De Vlindertuin, Roosendaal
KPO basisschool De Vlindertuin ligt in een kansrijke wijk in Roosendaal. Boven de deur van deze school staat geschreven: Wat is de wereld groot! We hebben dan ook de hele wereld in huis. Met ingang van schooljaar 2021-2022 wordt de naam gewijzigd naar KPO kindcentrum de Vlindertuin. Met beide teams van kinderopvang en onderwijs hebben we onze kernwaarden vastgesteld: kansengelijkheid, structuur, veiligheid en plezier. We realiseren ons dat we van verschillende factoren afhankelijk zijn maar ons doel is om de kinderen in ons kindcentrum in ieder geval een kansrijke omgeving te bieden en daarmee een kans op hun toekomst. Het is dus aan ons om ons bewust te zijn van met welke ‘mindset’ we onze kinderen begeleiden op het gebied van relatie, competentie, prestatie, betrokkenheid, positiviteit en zeker niet onbelangrijk, de wil om te slagen. We doen dit niet alleen, we betrekken hier alle mogelijke partijen bij die ervoor kunnen zorgen dat voor alle kinderen de wereld aan hun voeten ligt en zij vervolgens met een koffer vol bagage hun reisbestemming bereiken. Voor KPO kindcentrum De Vlindertuin is dat: De Kracht van Samen!

Marylse Witke-Keijzer, adjunct directeur Comeniusschool, Zeist
Wij hebben op onze school, met een witte, hoogopgeleide ouderpopulatie, te maken met een vorm van omgekeerde kansenongelijkheid. Kinderen krijgen van huis uit veel mee: belezen ouders, cultuur, reizen, etc. Ze weten wat er in de wereld te koop is. Ze krijgen echter ook vanaf jonge leeftijd bijles, remedial teaching en zelfs CITO training. Alle ingrediënten voor een voorsprong in de klas, mede ingegeven door dat eindeloze verlangen naar een VWO advies. Inmiddels maken wij ons op school druk om burgerschap en creativiteit, de broodnodige tegenhanger van al die cognitieve aspecten die zo belangrijk worden gemaakt.

Alle subthema’s
Interview Anje Ros

Misschien wel de beroemdste publicatie over de kracht van verwachtingen is Pygmalion in the classroom. In dit onderzoek werd over een willekeurig gekozen groep leerlingen in een school gezegd dat zij een grote ontwikkelingssprong zouden gaan maken op basis van een zogenaamde intelligentietest. Aan het einde van het schooljaar bleek dat deze leerlingen inderdaad meer vooruit waren gegaan dan klasgenoten over wie de verwachtingen niet waren verhoogd. Dit toont het selffulfilling prophecy effect.
Hoge verwachtingen
Het selffulfilling prophecy effect: als jij gelooft dat een leerling iets zal kunnen dan handel je hiernaar en geef je hem of haar meer zelfvertrouwen. Dit zorgt voor betere prestaties, met het resultaat dat jouw verwachting waarheid wordt. Hoge verwachtingen zijn daarmee een krachtig instrument voor leerkrachten om hun leerlingen te doen groeien. Verwachtingen die onterecht laag zijn, kunnen echter via dezelfde selffulfilling prophecy effecten ook leiden tot een lager zelfbeeld en lagere prestaties van de betreffende leerlingen.
Er is veel vervolgonderzoek gedaan naar de vorming van verwachtingen, de communicatie van verwachtingen en de effecten van verwachtingen. Meta-analyses hebben laten zien dat de effecten van lage verwachtingen doorgaans klein zijn. Voor gestigmatiseerde groepen leerlingen ligt dit echter anders. Dit zijn bijvoorbeeld leerlingen met een migratie achtergrond, een lage sociaal economische status of leerlingen met een diagnostisch label zoals dyslexie of TOS. Over deze groepen leerlingen bestaan stereotype beelden en vooroordelen. De verwachtingen van leerkrachten over de capaciteiten van deze groepen leerlingen worden hierdoor beïnvloed. Vooroordelen ten opzichte van mensen met een niet westerse migratieachtergrond leiden bijvoorbeeld tot lagere verwachtingen van leerlingen in de klas die tot deze groep behoren, met lagere cito scores op begrijpend lezen en rekenen tot gevolg. Leerlingen met dyslexie in de klas van een leerkracht met een negatieve houding ten opzichte van dyslexie, halen lagere cito scores op spelling dan leerlingen met dyslexie die bij een leerkracht met een positieve houding ten opzichte van dyslexie zitten.
Non-verbale informatie
Deze effecten komen tot stand doordat verwachtingen naar leerlingen worden gecommuniceerd. Dit gaat op verschillende manieren, bijvoorbeeld door het minder lang wachten op een antwoord als je verwacht dat de leerling het toch niet weet, het stellen van lagere eisen aan de kwaliteit van het werk of het minder vaak de beurt geven en het minder oogcontact maken. Leerlingen zijn hier extreem gevoelig voor. Leerlingen zien binnen 10 seconden aan een leerkracht hoe hoog de verwachtingen zijn en hoe aardig de leerkracht een leerling vindt. De non-verbale informatie is hierbij doorslaggevend. Dus ook wanneer een leerkracht bewust let op wat zij of hij zegt en doet, de boodschap over zijn of haar verwachtingen ‘lekt’ naar de leerlingen via non-verbaal gedrag.
Niveaugroepen
Een meer expliciete manier van communiceren van verwachtingen is het werken in niveaugroepen. Hoewel deze aanpak zeer veel voorkomt in onze scholen, blijkt uit internationaal onderzoek dat het werken in niveaugroepen een zeer belangrijke factor is in het verder vergroten van de kansenongelijkheid. Vraag een leerling maar eens naar de betekenis van de verschillende groepen. In een onderzoek in inclusieve scholen zei een leerling: “De groene groep betekent dat je echt heel slim bent en moeilijke sommen kunt maken. Dan heb je oranje en paars, dat is bijna net zo goed, maar met meer hulp. Geel en rood krijgen makkelijker werk en als je er echt niets van begrijpt zit je in blauw.” De verwachtingen die leerkrachten van leerlingen in de lage niveaugroepen hebben zijn vaak laag. Het gevolg is vaak dat zij minder uitdagende taken krijgen en meer sturende en taakgerichte feedback, terwijl de leerlingen in de hogere niveaugroepen vaak meer uitdaging en autonomie krijgen en meer feedback gericht op de ontwikkeling van zelfsturing. Dit zijn juist de dingen die effectief zijn om het leren te bevorderen, ook voor de leerlingen die (nog) lager presteren.
Rubie-Davies heeft onderzoek gedaan naar leerkrachten die hoge verwachtingen hebben van alle leerlingen; high expectation teachers. Dit houdt in dat de leerkracht verwacht dat de leerlingen beter zullen gaan presteren dan dat ze nu doen. De term ‘hoog’ kan verwarring oproepen, alsof elke leerling het havo of vwo zou moeten bereiken. Het gaat echter om een realistische, maar positieve verwachting dat de leerling zich verder kan ontwikkelen vanaf het huidige niveau. De opvattingen en het handelen van deze leerkracht kenmerken zich door:
- Flexibel en heterogeen groeperen
- Stellen en communiceren van heldere leerdoelen
- Geven van veel en inhoudelijke feedback
- Geven van verantwoordelijkheid voor het eigen leren, bieden van autonomie
- Veel aandacht voor intrinsieke motivatie
- Nadrukkelijk investeren in een positief klassenklimaat
Liesbeth Rodink, directeur PC basisschool De Ark, Vianen
Het team van De Ark kiest er bewust voor om in uitdagingen te denken. Dit komt terug in de taal die gesproken wordt en in het onderwijs. De wijk waar de school staat is volgens het team een ‘onderwijs uitdagingsgebied’ in plaats van een onderwijsachterstandsgebied (OAB). We werken dus bewust vanuit hoge verwachtingen. De Ark is sinds twee jaar betrokken bij Actie-overleg De Hagen. Hierbij zijn naast de twee scholen in de wijk alle instanties in de wijk met elkaar verbonden. We willen op basisschool De Ark in wijk De Hagen in Vianen het verschil maken voor de kinderen en hun toekomst.

De subgroep ‘verwachtingen’ heeft tools gemaakt die het bewustzijn van de vorming en communicatie van verwachtingen stimuleren.
Marylse Witke-Keijzer, adjunct directeur Comeniusschool, Zeist
Wij hebben op onze school, met een witte, hoogopgeleide ouderpopulatie, te maken met een vorm van omgekeerde kansenongelijkheid. Kinderen krijgen van huis uit veel mee: belezen ouders, cultuur, reizen, etc. Ze weten wat er in de wereld te koop is. Ze krijgen echter ook vanaf jonge leeftijd bijles, remedial teaching en zelfs CITO training. Alle ingrediënten voor een voorsprong in de klas, mede ingegeven door dat eindeloze verlangen naar een VWO advies. Inmiddels maken wij ons op school druk om burgerschap en creativiteit, de broodnodige tegenhanger van al die cognitieve aspecten die zo belangrijk worden gemaakt.

Marieke Verhulst-Bezem, directeur De Vlindertuin, Roosendaal
KPO basisschool De Vlindertuin ligt in een kansrijke wijk in Roosendaal. Boven de deur van deze school staat geschreven: Wat is de wereld groot! We hebben dan ook de hele wereld in huis. Met ingang van schooljaar 2021-2022 wordt de naam gewijzigd naar KPO kindcentrum de Vlindertuin. Met beide teams van kinderopvang en onderwijs hebben we onze kernwaarden vastgesteld: kansengelijkheid, structuur, veiligheid en plezier. We realiseren ons dat we van verschillende factoren afhankelijk zijn maar ons doel is om de kinderen in ons kindcentrum in ieder geval een kansrijke omgeving te bieden en daarmee een kans op hun toekomst. Het is dus aan ons om ons bewust te zijn van met welke ‘mindset’ we onze kinderen begeleiden op het gebied van relatie, competentie, prestatie, betrokkenheid, positiviteit en zeker niet onbelangrijk, de wil om te slagen. We doen dit niet alleen, we betrekken hier alle mogelijke partijen bij die ervoor kunnen zorgen dat voor alle kinderen de wereld aan hun voeten ligt en zij vervolgens met een koffer vol bagage hun reisbestemming bereiken. Voor KPO kindcentrum De Vlindertuin is dat: De Kracht van Samen!

Direct naar
de tool
met handleiding en onderbouwing